Έχετε αναλογισθεί ποτέ πόσο συχνά μιλάτε για το «άγχος» μέσα στην ημέρα σας;
Είναι γεγονός πως όλο και συχνότερα φθάνουν άνθρωποι στο κατώφλι του γραφείου μου με αίτημα το έντονο άγχος στην καθημερινότητα, που εκφράζεται με διαταραχές στον ύπνο, στη διατροφή αλλά ακόμα και στις διαπροσωπικές τους σχέσεις.
Τι είναι όμως το άγχος; Αποτελεί από μόνο του μία διαταραχή;
Πάμε να δούμε…
Άγχος ή στρες;
Στην καθημερινή γλώσσα χρησιμοποιούμε τους όρους «άγχος» και «στρες» ως συνώνυμα. Η αλήθεια είναι ότι οι καταστάσεις που περιγράφουν οι δύο όροι παρουσιάζουν αρκετά κοινά σημεία, καθώς αφορούν συναισθηματικές αντιδράσεις του ανθρώπου. Ωστόσο, στην πραγματικότητα διαφέρουν σε επίπεδο διάγνωσης.
Το στρες αφορά σε μία φυσιολογική κατάσταση, στην οποία εισέρχεται ο οργανισμός όταν προσπαθεί να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Με άλλα λόγια το στρες προκαλείται από κάποιον εξωτερικό παράγοντα, ένα ερέθισμα που το άτομο αντιλαμβάνεται ως απειλητικό για την ευεξία του. Μπορεί να είναι ένα βραχύχρονο ζήτημα, όπως μία ακαδημαϊκή εξέταση ή μία σχεσιακή σύγκρουση, ή μπορεί να πρόκειται για ένα μακροχόνιο ζήτημα, όπως η εμπειρία ρατσιστικής αντιμετώπισης, η ανεργία, η οικονομική ανέχεια ή μία χρόνια ασθένεια.
Όταν ο οργανισμός εισέρχεται στην κατάσταση αυτή, ενεργοποιούνται ορμόνες, όπως η κορτιζόλη και η αδρεναλίνη, που προετοιμάζουν τα όργανα για την αντιμετώπισης της πρόκλησης. Ταυτόχρονα αυξάνεται ο καρδιακός ρυθμός, οι μύες ενεργοποιούνται και παρατηρείται εφίδρωση και πνευμονική διαύγεια. Το στρες λοιπόν αποτελεί ένα μηχανισμό, που προετοιμάζει το σώμα και τον εγκέφαλο, ώστε να ανταπεξέλθει στον κίνδυνο . Λειτουργεί ως κίνητρο, μας δυναμώνει και ανάλογα με την συνθήκη μας εμπλέκει σε πάλη ή φυγή από το στρεσογόνο ερέθισμα. Χωρίς το στρες, ο οργανισμός μας θα βρισκόταν ανέτοιμος μπροστά στους κινδύνους και μάλλον μία τέτοια περίπτωση δεν θα μας βοηθούσε να επιβιώσουμε στο εξωτερικό περιβάλλον.
Στην περίπτωση του άγχους (anxiety),τα πράγματα είναι διαφορετικά. Εδώ έχουμε να κάνουμε με μία κατάσταση -και όχι συναίσθημα, όπως ο περισσότερος κόσμος νομίζει- κατά την οποία το άτομο έχει μία παρατεταμένη και έντονη αίσθηση ανησυχίας, φόβου και αδυναμίας, που παραμένει ακόμα και κατά την απουσία του αγχογόνου ερεθίσματος. Υπάρχουν περιπτώσεις που το έντονο και μακροχρόνιο στρες μπορεί να προκαλέσει άγχος, ωστόσο οι δύο καταστάσεις παραμένουν διακριτές.
Πότε όμως περνάμε από την φυσιολογική αντίδραση στην παθολογική;
Αν παρομοιάσουμε τον οργανισμό μας με έναν συναγερμό, τότε φανταστείτε ένα σύστημα που είναι πολύ ευαίσθητο στα εξωτερικά ερεθίσματα. Έτσι ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται περισσότερα ερεθίσματα ως απειλητικά και ενεργοποιεί το συναγερμό. Κάτι τέτοιο έρχεται σε αντίθεση με την λογική του ατόμου, που αντιλαμβάνεται ότι βιώνει μία «υπερβολική» αντίδραση σε σχέση με το ερέθισμα που του την προκάλεσε, ωστόσο δεν μπορεί να ελέγξει τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις του σώματός του. Μία ακόμη δυσλειτουργία αφορά στην παρατεταμένη παραμονή του οργανισμού σε εγρήγορση, ακόμα και κατά την απουσία του αγχογόνου ερεθίσματος. Στην περίπτωση αυτή το άτομο βρίσκεται σε μια συνεχή «άμυνα» απέναντι σε έναν κίνδυνο, που έχει πάψει να υπάρχει.
Το άγχος, ανάλογα με τη φύση, την ένταση και την διάρκεια μπορεί να συνδεθεί με τις λεγόμενες Αγχώδεις Διαταραχές. Όπως η Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή, όπου το άτομο βιώνει έντονη ανησυχία, με μακρόχρονη διάρκεια και μεγάλη δυσκολία στη διαχείριση. Συνήθως, το περιεχόμενο της ανησυχίας αλλάζει από καιρό σε καιρό καλύπτοντας μία ευρεία γκάμα θεμάτων. Άλλες αγχώδεις διαταραχές είναι η Διαταραχή Πανικού, η οποία αφορά σε κρίσεις κατά τις οποίες το άτομο βιώνει πολύ έντονο άγχος, σωματικά συμπτώματα και φόβο θανάτου, πνιγμού ή τρέλας («χάνω το μυαλό μου»), οι Ειδικές Φοβίες, όπως η ζωοφοβία (έντομα, φίδια, αραχνοειδή), φοβία καταστασιακού τύπου (ασανσέρ, αεροπλάνο), κλπ., καθώς και η Κοινωνική Φοβία, που αφορά στον φόβο των κοινωνικών καταστάσεων (A.P.A., 2015).
Συμπτώματα Άγχους
Το άγχος και το στρες συνήθως παρουσιάζουν κοινά συμπτώματα τα οποία είναι είτε σωματικά είτε συναισθηματικά.
Τα συναισθήματα, οι συμπεριφορές ή/και οι βιολογικές αντιδράσεις του σώματός μας μπορούν να μας βοηθήσουν να αντιληφθούμε την ενεργοποίηση του μηχανισμού του άγχους, όπως το αναλύσαμε προηγουμένως.
Ένας άνθρωπος που βιώνει παθολογικό άγχος συνήθως εκφράζει φόβο, ευερεθιστότητα, κόπωση, εξάντληση, θυμό, δυσκολία στη συγκέντρωση, ταραχή, ανασφάλεια, ανησυχία. Τα σωματικά συμπτώματα περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων εφίδρωση, ταχυπαλμία, πόνους στην πλάτη/στήθος, πονοκέφαλο, διαταραχές στο στομάχι, διαταραχές στον ύπνο, αρτηριακή πίεση, κ.α. Τέλος, η παρουσία παθολογικού άγχους μπορεί να γίνει αντιληπτή ακόμη κι από συμπεριφορές που υιοθετεί το άτομο, όπως για παράδειγμα ξεσπάσματα θυμού, έντονο κλάμα, αυξημένη/μειωμένη κατανάλωση φαγητού, σχεσιακά προβλήματα, κατάχρηση αλκοόλ/ουσιών, αυξημένο κάπνισμα κ.α.
Είναι σημαντικό, εδώ, να υπογραμμίσουμε ότι τα παραπάνω αποτελούν ενδείξεις και όχι διαγνωστικά κριτήρια. Για τη διάγνωση αγχώδους διαταραχής και τη διαφοροδιάγνωση από άλλες διαταραχές είναι απαραίτητη η ενδελεχής ψυχιατρική διερεύνηση και εκτίμηση καθώς και η ψυχολογική αξιολόγηση.
Τι φταίει;
«Καλά όλα αυτά, αλλά εγώ γιατί υποφέρω; Τι φταίει; Γιατί συμβαίνει σε εμένα αυτό;»
Λογικά ερωτήματα, ωστόσο αρκετά γραμμικά για μία τόσο πολύπλοκη μηχανή όπως είναι ο ανθρώπινος οργανισμός. Ο άνθρωπος δεν υπάρχει στο κενό. Ζει, αλληλεπιδρά μέσα σε πολλαπλά και πολύπλοκα συστήματα, στην ουσία ακόμα και ο ίδιος είναι ένα πολύπλοκο βιολογικό σύστημα. Έτσι λοιπόν δεν είναι τόσο εύκολη η απάντηση στο φαινομενικά απλό ερώτημα «γιατί έχω άγχος;».
Μπορεί να «φταίει» η οικογένεια, οι οικονομικοπολιτικοί παράγοντες, η κοινωνία, το σχολείο, προσωπικά βιώματα/τραυματικές εμπειρίες, κάποια βιολογική δυσλειτουργία ή και όλα αυτά μαζί!!! Επομένως, πρέπει κανείς να λάβει υπόψη του ένα σύνολο παραγόντων, περιβαλλοντικών και ενδοψυχικών, πριν επιχειρήσει να δώσει απάντηση στο πολυδιάστατο αυτό ζήτημα.
Η ερώτηση αυτή μάλλον θα μείνει αναπάντητη, γιατί δεν έχει και τόσο νόημα η απάντησή της. Ίσως θα ήταν πιο λειτουργικό να θέσουμε στους εαυτούς μας ερωτήματα όπως «πως βρέθηκα σε αυτή τη συνθήκη;»; «τι δρόμους περπάτησα;», «τι επιλογές έκανα;», «τι βίωσα;». Τέτοιου είδους ερωτήματα μας δίνουν τη δυνατότητα να βρούμε πως φθάσαμε εδώ και πώς θα φύγουμε από εδώ, μας δείχνουν δηλαδή νέους δρόμους να διαβούμε.
Αντιμετώπιση του άγχους:
Πριν φθάσουμε στην επαγγελματική αντιμετώπιση του άγχους και του στρες, θα ήταν χρήσιμο να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε σε επίπεδο πρόληψης και διαχείρισης.
Όσον αφορά στο μέτριο στρες και άγχος, η διατήρηση της ισορροπίας και της ευεξίας μέσα στην καθημερινότητα αποτελεί μία αρχή για την προστασία τόσο της σωματικής όσο και της ψυχικής υγείας. Με γνώμονα αυτή τη θέση, δραστηριότητες που χαλαρώνουν και επιτυγχάνουν την εσωτερική ισορροπία μπορεί να αποτελέσουν εξαιρετικές επιλογές για τη διαχείριση του άγχους. Η ανάγνωση βιβλίων, το περπάτημα και η άσκηση, η ισορροπημένη διατροφή και η ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος, η μουσική που μας αρέσει αλλά και τεχνικές χαλάρωσης μέσα από την αναπνοή, είναι λίγες μόνο από τις εναλλακτικές επιλογές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μέσα αντιμετώπισης αλλά και ως ασπίδα προστασίας.
Μιλώντας για ισορροπίες, δεν μπορούμε να μη μιλήσουμε για τη διαχείριση του χρόνου. Ο προγραμματισμός και η ιεράρχηση των προτεραιοτήτων μας μπορεί να μας ανακουφίσει πολύ περισσότερο απ’ όσο φανταζόμαστε! Προσπαθήστε να κρατήσετε λίγο χρόνο για τον εαυτό σας, φροντίζοντας να του δώσετε αυτά που χρειάζεται. Φροντίστε τον εαυτό σας, για να μπορέσει να σας φροντίσει κι αυτός, όταν τον έχετε ανάγκη.
Τέλος, μάθετε να εντοπίζετε τα σημάδια του άγχους και το έντονου στρες. Παρατηρείστε το σώμα σας, τα συναισθήματά σας. Εάν εντοπίσετε κάποιο από τα συμπτώματα του άγχους μιλήστε γι’ αυτό στους ανθρώπους που εμπιστεύεστε.
Εάν νιώθετε ότι η συνθήκη σας ξεπερνά, ότι τα επίπεδα και η φύση του άγχους ή/και του στρες επηρεάζουν σημαντικά την καθημερινότητα σε επίπεδο διάθεσης ή/και λειτουργικότητας, τότε μη διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια από κάποιον επαγγελματία ψυχικής υγείας.
Ένας ψυχολόγος θα σας βοηθήσει να ανιχνεύσετε και να κατανοήσετε τι ακριβώς βιώνεται και θα σας δώσει πρόσβαση σε εργαλεία αντιμετώπισης. Μέσα από την ψυχολογική αξιολόγηση είναι δυνατό να εντοπισθούν όχι μόνο οι βασικοί τομείς που πλήττονται από το άγχος αλλά και διάφορα ποιοτικά χαρακτηριστικά που συνδέονται με τον καθορισμό του θεραπευτικού σχεδιασμού. Στην περίπτωση που κριθεί αναγκαίο, ο ψυχολόγος μπορεί να παραπέμψει σε ψυχίατρο για μία ενδελεχή εκτίμηση και διαφοροδιάγνωση αγχώδους διαταραχής.
Ο βασικότερος τρόπος αντιμετώπισης του άγχους και των αγχώδων διαταραχών είναι η ψυχοθεραπεία. Στον κλάδο της ψυχοθεραπείας υπάρχουν πολλές προσεγγίσεις που ασχολούνται με το άγχος και τις διαταραχές που σχετίζονται με αυτό. Ανάλογα με τις θεωρητικές αρχές που ακολουθεί η κάθε προσέγγιση, θα βρείτε προσεγγίσεις που εστιάζουν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων και σε τροποποιήσεις της καθημερινής συμπεριφοράς και των δυσπροσαρμοστικών μοτίβων σκέψης, έτσι ώστε το άτομο να έχει καλύτερη ποιότητα ζωής, προσεγγίσεις που σχετίζονται με βαθιές ψυχικές διεργασίες και καθιστούν το άτομο ευάλωτο σε αυτό το μηχανισμό αντίδρασης στο φόβο ή/και θεραπείες που εξετάζουν το άτομο μέσα στις σχέσεις του και στα συστήματα που ζει. Οι παραπάνω προσεγγίσεις μπορούν να δουλευτούν είτε ατομικά είτε σε επίπεδο ομάδας.. Σε κάθε περίπτωση, η κάθε προσέγγιση έχει να προσφέρει πολλά στην ανακούφιση του ατόμου καθώς όλες στοχεύουν στην αποδυνάμωση αυτού του τόσο ισχυρού συναισθήματος απειλής, στην ενδυνάμωση του ψυχισμού και στην απελευθέρωση του ατόμου από τα ψυχικά του βαρίδια.
Σε περιπτώσεις που κρίνεται απαραίτητο η ψυχοθεραπεία συνδυάζεται με την ψυχιατρική βοήθεια και τη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής με στόχο την καταπράυνση των έντονων συμπτωμάτων, προκειμένου το άτομο να έχει τη δυνατότητα να δουλέψει ψυχοθεραπευτικά με τρόπο που θα το βοηθήσει να έρθει αντιμέτωπο και να επιλύσει τις συγκρούσεις αυτές που τον οδηγούν στην εμφάνιση διαταραχής αυτής.
Στο γραφείο μου δουλεύουμε μέσα από τη Συστημική Θεραπεία όπου μέσα από μία συνθετική ματιά ενδυναμώνουμε το άτομο, αποδυναμώνουμε το σύμπτωμα και στοχεύουμε στην λειτουργική αλληλεπίδραση μεταξύ του ατόμου και των σημαντικών προσώπων στη ζωή του.
Βιβλιογραφία
A.P.A. (2015). Διαγνωστικά Κριτήρια από DSM-5. Αθήνα: Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας
www.apa.org
